Mehmet Ali Mersin
Zeno‘nun paradoksları, Parmenides’in felsefi doktrinini, çoğulluk ve değişimin, algılarımızın tersine, var olmadığını ve özellikle de hareketin sadece bir ilüzyondan ibaret olduğu desteklemek amacıyla Elealı Zeno tarafından ortaya atılmış paradokslardır. Zeno’nun bugüne ulaşmış sekiz paradoksundan bir kısmı birbirlerinin dengidir ve çoğu, antik zamanlarda bile, kolayca çürütülebilir kabul edilmişlerdir. Bunların en ünlü ve kuvvetli üçü, “Dikotomi”, “Akhilleus ve Kaplumbağa” ve “Ok Paradoksu” dur.
Akhilleus ve Kaplumbağa
Yunan kahramanı Akhilleus’un kaplumbağa ile bir yarış yaptığını hayal edelim.
Çok iyi bir koşucu olduğu için Akhilleus kaplumbağa’nın belirli bir mesafe, örneğin yüz metre, ileriden başlamasına izin verir.
Eğer her ikisinin de sabit hızlarda koştuğunu düşünürsek (biri sabit yüksek bir hızda, diğer sabit düşük bir hızda), belirli bir süre sonra Akhilleus yüz metre koştuğunda, kaplumbağanın başladığı yere gelmiş olacaktır; bu süre boyunca kaplumbağa da küçük de olsa belirli bir mesafe ‘koşmuştur’, örneğin 1 metre.
Akhilleus bir süre sonra bu mesafeyi de tamamladığında, o süre zarfında kaplumbağa yine küçük de olsa bir mesafe ilerlemiş olacaktır ve bu böyle devam edecektir.
Böylece, Akhilleus ne zaman kaplumbağanın varmış olduğu bir noktaya varsa, daha hâlâ gitmesi gereken bir mesafe kalmış olacaktır.
Bu nedenle Zeno Akhilleus’un kaplumbağayı hiçbir zaman geçemeyeceğini söylemiştir.
Dikotomi Paradoksu
A kişisinin d noktasına gitmesi gerektiğini hayal edelim.
Fakat d’ye gitmeden, önce d’ye olan mesafenin yarısını gitmek zorundadır.
Fakat d’ye olan mesafenin yarısını gitmeden önce bu mesafenin çeyreğini gitmesi gerektir.
Daha sonra çeyreği gidebilmek için sekizde birini gitmesi gerekmektedir; bu böyle devam eder.
Sonuç olarak;
A kişisinin sonsuz sayıda mesafe gitmesi gerekir.
Bu seride bir sorun daha vardır; her ilk mesafe aralığı ikiye bölünebileceği için gidilmesi gereken belirli bir ilk mesafe yoktur.
Böylece bu yolculuğun bir başlangıç noktası yoktur, yani yolculuğa başlayamaz.
Bu paradoks sonuç olarak belirli bir mesafenin yolculuğunun tamamlanamaycağını veya başlanamayacağını, böylece de her hareketin sadece bir ilüzyondan ibaret olacağını ifade eder.
Ok Paradoksu
Yaydan çıkmış, ilerleyen bir ok hayal edelim.
Zaman içindeki her anda, ok belirli bir konumdadır.
Eğer an belirli, tek bir nokta ise o anda okun hareket etmeye zamanı yoktur ve durağandır.
Bu nedenle gelecek anların hepsinde de durağan yani hareket etmeyen şekilde olması gerektir.
Böylece ok her zaman durağandır ve hareket etmez; hareket imkânsızdır.
